Η πανδημία του κορονοϊού προκάλεσε πολύ ισχυρό σοκ στην παγκόσμια οικονομία και στις οικονομίες της ΕΕ, με ιδιαίτερα σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη υπέστη σοβαρό σοκ κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους και ανέκαμψε έντονα το τρίτο τρίμηνο, καθώς καταργούνταν σταδιακά τα μέτρα ανάσχεσης. Ωστόσο, η αναζωπύρωση της πανδημίας τις τελευταίες εβδομάδες προκαλεί διαταραχές, καθώς οι εθνικές αρχές θεσπίζουν νέα μέτρα για τη δημόσια υγεία για τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας. Λόγω της επιδημιολογικής κατάστασης, οι προβλέψεις για την ανάπτυξη εντός του χρονικού ορίζοντα του δελτίου χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά υψηλό βαθμό αβεβαιότητας και κινδύνου.
Διακοπτόμενη και ελλιπής ανάκαμψη
Σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις του 2020, η οικονομία της ζώνης του ευρώ θα συρρικνωθεί κατά 7,8 % το 2020 και θα σημειώσει θετικό ρυθμό ανάπτυξης 4,2 % το 2021 και 3 % το 2022. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, η οικονομία της ΕΕ θα συρρικνωθεί κατά 7,4 % το 2020 και θα σημειώσει θετικό ρυθμό ανάπτυξης 4,1 % το 2021 και 3% το 2022. Σε σύγκριση με τις θερινές οικονομικές προβλέψεις 2020, οι προβλέψεις για την ανάπτυξη τόσο για τη ζώνη του ευρώ όσο και για την ΕΕ είναι ελαφρώς υψηλότερες για το 2020 και χαμηλότερες για το 2021. Η παραγωγή τόσο στη ζώνη του ευρώ όσο και στην ΕΕ δεν αναμένεται να ανακτήσει τα προ της πανδημίας επίπεδα εντός του 2022.
Ο οικονομικός αντίκτυπος της πανδημίας διαφέρει σημαντικά ανά την ΕΕ και το ίδιο ισχύει για τις προοπτικές ανάκαμψης. Εξαρτάται από την εξάπλωση του ιού, την αυστηρότητα των μέτρων δημόσιας υγείας που λαμβάνονται για την ανάσχεσή του, από την τομεακή σύνθεση των εθνικών οικονομιών και από τη σφοδρότητα των εθνικών μέτρων πολιτικής.
Συγκρατημένη αύξηση της ανεργίας σε σύγκριση με τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας
Η απώλεια θέσεων εργασίας και η αύξηση της ανεργίας έχουν επιβαρύνει σοβαρά τα μέσα βιοπορισμού πολλών Ευρωπαίων. Τα μέτρα πολιτικής που έλαβαν τα κράτη μέλη, σε συνδυασμό με πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ, συνέβαλαν στην άμβλυνση των επιπτώσεων της πανδημίας στις αγορές εργασίας. Το πρωτοφανές πεδίο εφαρμογής των μέτρων, ιδίως μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας, επέτρεψε τον περιορισμό της αύξησης του ποσοστού ανεργίας σε σύγκριση με τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Η ανεργία αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται το 2021, καθώς τα κράτη μέλη καταργούν σταδιακά τα μέτρα στήριξης έκτακτης ανάγκης και καθώς νέα άτομα εισέρχονται στην αγορά εργασίας, αλλά αναμένεται να βελτιωθεί το 2022 καθώς η οικονομία συνεχίζει να ανακάμπτει.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, το ποσοστό ανεργίας στη ζώνη του ευρώ θα αυξηθεί από 7,5 % το 2019 σε 8,3 % το 2020 και σε 9,4 % το 2021, πριν μειωθεί σε 8,9 % το 2022. Το ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ θα αυξηθεί από 6,7 % το 2019 σε 7,7 % το 2020 και σε 8,6 % το 2021, πριν μειωθεί σε 8,0 % το 2022.
Τα ελλείμματα και το δημόσιο χρέος αναμένεται να αυξηθούν
Η αύξηση των δημόσιων ελλειμμάτων αναμένεται φέτος να είναι πολύ σημαντική σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς αυξάνονται οι κοινωνικές δαπάνες και μειώνονται τα φορολογικά έσοδα, τόσο ως αποτέλεσμα των έκτακτων δράσεων πολιτικής που αποσκοπούν στη στήριξη της οικονομίας όσο και λόγω της επίδρασης των αυτόματων σταθεροποιητών.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, το συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα της ζώνης του ευρώ θα αυξηθεί από 0,6 % του ΑΕΠ το 2019 σε περίπου 8,8 % το 2020, πριν μειωθεί σε 6,4 % το 2021 και σε 4,7 % το 2022. Αυτό αντικατοπτρίζει την αναμενόμενη σταδιακή κατάργηση των έκτακτων μέτρων στήριξης κατά τη διάρκεια του 2021, καθώς θα βελτιώνεται η οικονομική κατάσταση.
Αντικατοπτρίζοντας την αύξηση των ελλειμμάτων, σύμφωνα με τις προβλέψεις ο συνολικός δείκτης χρέους προς το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ θα αυξηθεί από 85,9 % του ΑΕΠ το 2019 σε 101,7 % το 2020, 102,3 % το 2021 και 102,6 % το 2022.
Ο πληθωρισμός παραμένει σε χαμηλά επίπεδα
Η απότομη πτώση των τιμών της ενέργειας ώθησε τον ονομαστικό πληθωρισμό σε αρνητικό επίπεδο τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο. Ο δομικός πληθωρισμός, ο οποίος περιλαμβάνει όλα τα είδη εκτός της ενέργειας και των μη επεξεργασμένων τροφίμων, μειώθηκε επίσης σημαντικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, λόγω της χαμηλότερης ζήτησης για υπηρεσίες, ιδίως υπηρεσίες που συνδέονται με τον τουρισμό, και για βιομηχανικά αγαθά. Η χαμηλή ζήτηση, η υποτονική αγορά εργασίας και η ισχυρή συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ θα ασκήσουν καθοδική πίεση στις τιμές.
Ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ, όπως μετράται με τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), προβλέπεται να κυμανθεί σε μέση τιμή 0,3 % το 2020, να αυξηθεί σε 1,1 % το 2021 και σε 1,3 % το 2022, καθώς θα σταθεροποιούνται οι τιμές του πετρελαίου. Στην ΕΕ, ο πληθωρισμός προβλέπεται να ανέλθει σε 0,7 % το 2020, σε 1,3 % το 2021 και σε 1,5 % το 2022.
Τα μέλη του Σώματος των επιτρόπων προέβησαν στις ακόλουθες δηλώσεις:
Ο κ. Βάλντις Ντομπρόβσκις, εκτελεστικός αντιπρόεδρος για μια Οικονομία στην Υπηρεσία των Ανθρώπων, δήλωσε: «Οι παρούσες προβλέψεις δημοσιεύονται καθώς ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας δημιουργεί περισσότερη αβεβαιότητα και διαψεύδει τις ελπίδες μας για ταχεία ανάκαμψη. Η οικονομική παραγωγή της ΕΕ δεν θα επανέλθει στα προ της πανδημίας επίπεδα έως το 2022. Ωστόσο, μέσα σε αυτή την αναταραχή, επιδείξαμε αποφασιστικότητα και αλληλεγγύη. Συμφωνήσαμε την εφαρμογή πρωτοφανών μέτρων για να βοηθήσουμε τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Θα συνεργαστούμε για να χαράξουμε την πορεία προς την ανάκαμψη, χρησιμοποιώντας κάθε εργαλείο που έχουμε στη διάθεσή μας. Συμφωνήσαμε την εφαρμογή μιας δέσμης αναπτυξιακών μέτρων που αποτελεί ορόσημο, του NextGenerationEU –με επίκεντρο τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας– για την παροχή μαζικής στήριξης στις περιφέρειες και στους τομείς που έχουν πληγεί περισσότερο. Καλώ εκ νέου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να ολοκληρώσουν ταχέως τις διαπραγματεύσεις προκειμένου τα κονδύλια να αρχίσουν να διατίθενται το 2021, για να μπορέσουμε να επενδύσουμε, να μεταρρυθμίσουμε και να οικοδομήσουμε από κοινού.»
Ο Πάολο Τζεντιλόνι, επίτροπος Οικονομίας, δήλωσε τα εξής: «Μετά τη βαθύτερη ύφεση στην ιστορία της ΕΕ κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους και την πολύ έντονη ανοδική πορεία το καλοκαίρι, η ανάκαμψη της Ευρώπης διακόπηκε λόγω της επανεμφάνισης κρουσμάτων COVID-19. Η ανάπτυξη θα επανέλθει το 2021, αλλά θα χρειαστούν δύο έτη προκειμένου η ευρωπαϊκή οικονομία να κατορθώσει να προσεγγίσει το προ της πανδημίας επίπεδό της. Στο σημερινό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλή αβεβαιότητα, οι εθνικές οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές πρέπει να συνεχίσουν να παρέχουν στήριξη, ενώ το NextGenerationEU πρέπει να οριστικοποιηθεί φέτος και να εφαρμοστεί αποτελεσματικά κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021.»
Υψηλός βαθμός αβεβαιότητας με καθοδικούς κινδύνους για τις προοπτικές
Οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις φθινοπωρινές οικονομικές προβλέψεις 2020 παραμένουν εξαιρετικά μεγάλοι. Ο κύριος κίνδυνος απορρέει από την επιδείνωση της πανδημίας, η οποία θα απαιτήσει αυστηρότερα μέτρα για τη δημόσια υγεία και θα έχει σοβαρότερες και πιο μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία. Αυτό οδήγησε σε ανάλυση σεναρίων για δύο εναλλακτικές πορείες της εξέλιξης της πανδημίας –μια πιο ευνοϊκή και μια δυσμενέστερη– και των οικονομικών της επιπτώσεων. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος τα πλήγματα που προκαλεί η πανδημία στην οικονομία –όπως οι πτωχεύσεις, η μακροχρόνια ανεργία και οι διαταραχές του εφοδιασμού– να είναι βαθύτερα και ευρύτερα. Η ευρωπαϊκή οικονομία θα μπορούσε επίσης να επηρεαστεί αρνητικά εάν η παγκόσμια οικονομία και το παγκόσμιο εμπόριο βελτιωθούν λιγότερο από τις προβλέψεις ή εάν αυξηθούν οι εμπορικές εντάσεις. Η πιθανότητα άσκησης πιέσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ένας άλλος καθοδικός κίνδυνος.
Από την άλλη πλευρά, το NextGenerationEU, το πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι πιθανό να δώσει ισχυρότερη ώθηση στην οικονομία της ΕΕ από ό,τι προβλέπεται. Αυτό μπορεί να συμβεί επειδή οι προβλέψεις ενδέχεται να ενσωματώνουν μόνο εν μέρει τα πιθανά οφέλη αυτών των πρωτοβουλιών, καθώς, στο παρόν στάδιο, οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τα εθνικά σχέδια εξακολουθούν να είναι περιορισμένες. Μια εμπορική συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου θα είχε επίσης ως αποτέλεσμα έναν θετικό αντίκτυπο στην οικονομία της ΕΕ από το 2021 σε σύγκριση με τις προβλέψεις του βασικού σεναρίου, που δέχεται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ θα συναλλάσσονται βάσει των κανόνων του πλέον ευνοούμενου κράτους (ΜΕΚ) του ΠΟΕ.
